Δευτέρα 17 Σεπτεμβρίου 2012

Αλκιβιάδης : οραματιστής; προδότης ; ανελέητος εραστής; Ή η τελεταια μεγάλη ευκαιρία της Αθήνας; Μέρος Α’





Ο Αλκιβιάδης είναι ίσως η πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της αρχαίας Ιστορίας. Για άλλους είναι προδότης, για άλλους οραμιστής, για άλλους ένας ανελέητος εραστής που αρεσκόταν στο να κάνει όργια..και και για κάποιους άλλους η τελευταία μεγάλη ευκαιρία της Αθήνας... 

Ενας ανθρωπος που ηγήθηκε στρατού και στόλου σε πάνω από τριακόσιες μάχες στη ζωή του, πολεμώντας μέχρι και τρεις φορές την ίδια ημέρα. 

Εξέχων πολιτικός...ρήτορας..ασυναγώνιστος στρατηγός..

Κατηγορήθηκε...Αυτό-εξορίστηκε. Νίκησε..Επανήλθε..Ξανά εξορίστηκε..Θανατώθηκε..

Και το πλήρες όνομα αυτού... Αλκιβιάδης Κλεινίου Σκαμβωνίδης...


Ήταν γόνος μιας από τις πιο αριστοκρατικές και πλουσιότερες οικογένειες της Αθήνας, γιος του Κλεινία, του οποίου η γενιά έφθανε ως τον θρυλικό Αίαντα, και της Δεινομάχης, κόρης του Αλκμεωνίδη Μεγακλή και εγγονής του Ιπποκράτη, αδελφού του Κλεισθένη.

Από την πλευρά της μητέρας του ο Αλκιβιάδης συγγένευε με τον Περικλή, ο οποίος, ως πρώτος εξάδελφός της, όταν ο Κλεινίας σκοτώθηκε στη Μάχη της Κορώνειας το 447 π.X., έγινε επίτροπος του μικρού Αλκιβιάδη. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Αλκιβιάδης είχε αρκετούς διάσημους δασκάλους, συμπεριλαμβανομένου του Σωκράτη, και ήταν καλά προπονημένος στην τέχνη της ρητορικής.


Τα πρώτα βήματα







Ο Αλκιβιάδης ήταν ωραίος, ευφυής, είχε λαμπρή μόρφωση, καλούς τρόπους και ήταν καλός ρήτορας. Είχε, όμως, και μεγάλα ελαττώματα, ήταν υπερβολικά φιλόδοξος απείθαρχος και εγωκεντρικός.

Σαν νέος παρακολούθησε  και επηρεάστηκε από τη διδασκαλία πολλών σοφών της εποχής του όπως του Πρόδικου και του  Πρωταγόρα  και ιδιαίτερα του Σωκράτη. Όμως, ο  Σωκράτης είχε πολύ μικρή επίδραση στον ατίθασο χαρακτήρα του. 


Ο Αλκιβιάδης ωστόσο αγαπούσε και θαύμαζε τον Σωκράτη.







Ο φιλόσοφος στη μάχη της Ποτίδαιας, το 432 π.X., του είχε σώσει και τη ζωή, χρέος που ο Αλκιβιάδης του ανταπέδωσε σώζοντάς τον και αυτός από βέβαιο θάνατο στη μάχη του Δηλίου, το 424 π.X.

Η μεγάλη του ευκαιρία για να βγει στο προσκήνιο δόθηκε το 421 π.X  όταν άρχισε να υποστηρίζει τις κινήσεις των Αθηναίων μετά την υπογραφή της «Νικίειος ειρήνη» ( μια ανακωχή στα μέσα του Πελοποννησιακού Πολέμου (7 χρόνια)  μεταξύ της Σπάρτης και της Αθήνας).

Γι αυτή την ανακωχή οι Σπαρτιάτες εστειλαν  πρεσβεία στην Αθήνα με πλήρεις εξουσίες για τη ρύθμιση όλων των εκκρεμών θεμάτων. 

Οι Αθηναίοι υποδέχθηκαν θερμά τους πρεσβευτές, αλλά ο Αλκιβιάδης τους συνάντησε μυστικά πριν μιλήσουν στην Εκκλησία του Δήμου και τους έπεισε να αποκηρύξουν τη διπλωματική τους αρχή για να εκπροσωπήσουν τη Σπάρτη με αντάλλαγμα να τους βοηθήσει μέσω της επιρροής του. Οι εκπρόσωποι δέχθηκαν και, εντυπωσιασμένοι με τον Αλκιβιάδη, αποξενώθηκαν από τον Νικία, ο οποίος ήθελε να υπογράψει συμφωνία με τους Σπαρτιάτες. 

Έτσι την επόμενη μέρα, στη διάρκεια της Συνέλευσης, ο Αλκιβιάδης τους ρώτησε για τις δυνάμεις που τους έδωσε η Σπάρτη για να διαπραγματευτούν, και εκείνοι απάντησαν, όπως είχαν συμφωνήσει, ότι ήρθαν χωρίς απόλυτη και ανεξάρτητη εξουσία. 

Αυτό ήταν σε άμεση αντίθεση με ότι είχαν πει την προηγούμενη μέρα, και ο Αλκιβιάδης άδραξε αυτή την ευκαιρία για να καταγγείλει τον χαρακτήρα τους, να εκφράσει την καχυποψία του για τους στόχους τους, και να προβάλει την καταστροφή της αξιοπιστίας τους.

Με αυτό το τέχνασμα αυξήθηκε η επιρροή του Αλκιβιάδη ενώ Νικίας έμεινε σε αμηχανία. Και αυτό ήταν το έναυσμα για να γίνει ο Αλκιβιάδης Στρατηγός. Ουσιαστικά  η πολιτική σταδιοδρομία του Αλκιβιάδη ξεκίνησε το 420 π.X., όταν εκλέχθηκε για πρώτη φορά στρατηγός. 

Έχοντας ως φιλοδοξία να αποκαταστήσει την Αθήνα στην παλιά της ηγεμονική θέση ο Αλκιβιάδης κατόρθωσε ( παρακάμπτοντας τις αντιρρήσεις του Νικία) , να πείσει τους Αθηναίους να συνάψουν ειρήνη με το Αργος, την Ηλιδα και τη Μαντίνεια απειλώντας τη Σπαρτιάτικη ηγεμονία σε αυτή την περιοχή.  H Σπάρτη όμως, όπως ήταν αναμενόμενο, αντέδρασε και το 418 π.X., στη Μαντίνεια, συνέτριψε τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους. 

Έτσι η Αθήνα βρέθηκε απομονωμένη και ο Αλκιβιάδης γλίτωσε παρά τρίχα τον εξοστρακισμό. Με διπλωματικό ελιγμό ο Αλκιβιάδης συνασπίστηκε τότε με τον πρώην αντίπαλό του Νικία και πέτυχε να οστρακιστεί ο κατήγορός του, ο Υπέρβολος ο οποίος ζητούσε τον εξοστρακισμό των ενός από τους δυο. 


Τον επόμενο χρόνο ο Αλκιβιάδης εκλέχθηκε και πάλι στρατηγός μαζί με τον Νικία. Για μία ακόμη φορά η υπέρμετρη φιλοδοξία του Αλκιβιάδη έγινε αιτία συμφοράς και ντροπής για την Αθήνα με την αποτυχημένη εκστρατεία της Αμφίπολης και με την κατάληψη της Μήλου όπου σφαγιάστηκαν όλοι οι άρρενες ενώ τα γυναικόπαιδα πουλήθηκαν για δούλοι. 

Ωστόσο παρά τις τρομερές του αποτυχίες ο Αλκιβιάδης κατάφερε να κερδίσει και πάλι την εύνοια των συμπατριωτών του με τη λαμπρή νίκη του στην 91η Ολυμπιάδα (416 π.X.) στις αρματοδρομίες και η δημοτικότητά του αποκαταστάθηκε. 




Μερικά …”facts”...

Η προσπάθεια  κατασυκοφάντησης της υπόστασης του Αλκιβιάδη είχε ήδη αρχίσει, ακόμα από τα πρώτα του δημόσια βήματα, κι αυτό ήταν αποτέλεσμα της «δράσης» πολιτικών του αντιπάλων.
Όσο και εάν η συμπεριφορά του προκαλούσε πολλούς, ο Αλκιβιάδης ποτέ δεν έπραξε κάτι που να παραβαίνει τους νόμους της πατρίδας του, και ο απόλυτος σεβασμός του για τη δημοκρατία υπήρξε παροιμιώδης. 

Τελικά έγινε θύμα της πολιτικής αναποφασιστικότητάς της Αθήνας, καθώς η πόλη τον εγκατέλειψε στις πιο κρίσιμες στιγμές των πολέμων στους οποίους τον είχε εξωθήσει με τις δικές της δημοκρατικά παρμένες αποφάσεις...


Παραθέτω μερικά στοιχεία..
 

  • Από μικρή ηλικία έδειξε μεγάλο θάρρος στη διεκδίκηση των απόψεών του, που συχνά θεωρήθηκε σαν θράσος και διάθεση αυταρέσκειας.Ήταν ιδιαίτερα προικισμένος, χαρισματικός, και δεινός ρήτορας. Ο Θουκυδίδης θεωρεί πως υπήρξε επίσης «στρατιωτική ιδιοφυΐα».
  • Μυήθηκε στα Ελευσίνια μυστήρια και έγινε τακτικός θιασώτης σε όλες τις μυστικιστικές λατρείες και τελετές στην Ελλάδα, σε σημείο που τον ειρωνευόντουσαν οι κωμωδιογράφοι.
  • Πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες. Καθώς, σύμφωνα με τους κανονισμούς, το έπαθλο δινόταν στον ιδιοκτήτη, ο Αλκιβιάδης, τα άρματα του οποίου πρώτευσαν, είναι ο μόνος στην ιστορία των Ολυμπιακών αγώνων που κέρδισε, την ίδια ημέρα, στον ίδιο αγώνα, ταυτόχρονα το «χρυσό», το «ασημένιο» και το «χάλκινο» έπαθλο.
  • Έγινε πρόξενος της Σπάρτης στην Αθήνα, και έχοντας την ιδιαίτερη εκτίμηση των Σπαρτιατών, επίμονα προσπάθησε να συμφιλιώσει τις δύο πόλεις. Πίστευε ότι η σύγκρουση των Ελλήνων με τους Πέρσες ήταν αναπόφευκτη και ότι η ολοκληρωτική νίκη θα ερχόταν μόνο με σύμπραξη του στρατού της Σπάρτης με το ναυτικό της Αθήνας.
  • Ενσαρκώνοντας τις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις της πλειοψηφίας των συμπολιτών του, κατέστρωσε επεκτατικά σχέδια. Όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης, στόχος του ήταν να καταλάβει τη Σικελία για να βρει στρατό, ώστε να υποτάξει, πρώτα τη Καρχηδόνα, και μετά τη κεντρική Ιταλία, τη περιοχή της Ρώμης. 
  • Ο Αλκιβιάδης ηγήθηκε στρατού ή στόλου σε πάνω από τριακόσιες μάχες στη ζωή του, πολεμώντας μέχρι και τρεις φορές την ίδια ημέρα. Δεν ηττήθηκε ποτέ. Ορμούσε στη σύρραξη πρώτος, πάντοτε χωρίς κράνος. Σε μάχη έσωσε με προσωπική του παρέμβαση τη ζωή του Σωκράτη που ήταν δάσκαλός του, από τα ξίφη εχθρών.
  • Επίσης εντύπωση προκαλεί ότι ο Σωκράτης - στα έργα του Πλάτωνα - δεν αναφέρει τίποτε ούτε για την προδοσία του.




Πελοποννησιακός Πόλεμος και Σικελική Εκστρατεία




Η απόφαση για την Σικελία


Το 415 π.Χ. πρεσβείες από την πόλη της Σεγέστας  έφθασαν στην Αθήνα για να ζητήσουν στήριξη στον πόλεμο τους κατά του Σελινούντα. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για την επιχείρηση, ο Νικίας ήταν αντίθετος με την αθηναϊκή παρέμβαση, εξηγώντας ότι η εκστρατεία μπορεί να κοστίσει ακριβά και επιτέθηκε στον χαρακτήρα και τα μοτίβα του Αλκιβιάδη, ο οποίος ήταν υπέρ της επιχείρησης. 


Από την άλλη πλευρά, ο Αλκιβιάδης ισχυρίστηκε ότι μια εκστρατεία σε αυτή την περιοχή θα έφερνε πλούτη στην πόλη και θα επέκτεινε την αυτοκρατορία της, όπως έγινε στους Ελληνο-Περσικούς Πολέμους. Ο Αλκιβιάδης φιλοδοξούσε να κατακτήσει τη Σικελία και κατόπιν όλη τη Δύση, οπότε θα στερεωνόταν η ηγεμονία των Αθηναίων.

Στην ομιλία του, ο Αλκιβιάδης προέβλεψε (υπεραισιόδοξα, σύμφωνα με τους ιστορικούς) ότι οι Αθηναίοι θα αποκτήσουν συμμάχους σε αυτή την περιοχή και θα επιβάλλουν την κυριαρχία τους στις Συρακούσες, την πιο ισχυρή πόλη της Σικελίας. Παρά τον ενθουσιασμό του Αλκιβιάδη για αυτή την εκστρατεία, ο Νικίας ανέλαβε τη διοίκηση της εκστρατείας, καθώς είχε σχέδιο για την ασφαλή κατάληψη της Σικελίας. 

Σύμφωνα με τη γνώμη του, το μέγεθος του στόλου αυξήθηκε από 60 πλοία  σε «140 τριήρεις, 5.100 άνδρες, και περίπου 1.300 τοξότες και ελαφρά οπλισμένους άνδρες».  Η εκστρατεία της Σικελίας ξεπέρασε όλα όσα ανέλαβε ο Περικλής. 




Είναι σχεδόν βέβαιο ότι η πρόθεση του Νικία ήταν να προκαλέσει έκπληξη στη συνέλευση με τους υψηλούς υπολογισμούς δυνάμεων που απαιτούσε, αλλά, αντί να αποθαρρύνει τους συμπολίτες του, τους έκανε πιο πρόθυμους να επιχειρήσουν την εκστρατεία. Παρά τη δυσαρέσκεια του, ο Νικίας έγινε Στρατηγός με τον Αλκιβιάδη και τον Λάμαχο, και οι τρεις έδωσαν τις δυνάμεις τους για το καλύτερο δυνατό για την Αθήνα καθώς ήταν στη Σικελία.


Ο Ακρωτηριασμός των Ερμών...
 

Κάτοψη και ζωγραφική αναπαράσταση της βορειοδυτικής γωνίας της Αγοράς. Με διάστικτο περίγραμμα σημειώνονται η θέση της Ποικίλης Στοάς και το σημείο όπου ίσως να βρισκόταν η Στοά των Ερμών. Πάντως, εμφανής είναι η έλλειψη επαρκούς χώρου για την οικοδόμηση μιας τρίτης στοάς ανάμεσα στην Ποικίλη Στοά και στην Βασίλειο Στοά.
 
Μια νύχτα, κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για την εκστρατεία, οι πολυάριθμες κεφαλές των Ερμών είχαν ακρωτηριαστεί σε όλη την Αθήνα. Αυτό ήταν θρησκευτικό σκάνδαλο και θεωρήθηκε ως κακός οιωνός για την εκστρατεία. 

Ο Πλούταρχος εξηγεί ότι ο Ανδροκλής, ένας πολιτικός ηγέτης, χρησιμοποίησε ψευδομάρτυρες, οι οποίοι κατηγόρησαν τον Αλκιβιάδη ότι αυτός και οι έκλυτοι φίλοι του είχαν διαπράξει αυτή την ιεροσυλία για να διασκεδάσουν αφού δεν σέβονταν τίποτε προσθέτοντας ότι ο Αλκιβιάδης είχε γελοιοποιήσει ακόμη και τα Ελευσίνια Μυστήρια 

Αργότερα οι εχθροί του, ιδιαίτερα λόγω του Ανδροκλή και του Θεσσαλού (γιος του Κίμωνα), στρατολόγησαν ρήτορες για να υποστηρίξουν ότι ο Αλκιβιάδης πρέπει να σαλπάρει όπως ήταν σχεδιασμένο και μετά την επιστροφή του, να δικαστεί. Ο Αλκιβιάδης ήταν καχύποπτος για τις προθέσεις τους, και ζήτησε να του επιτραπεί να δικαστεί αμέσως, υπό τον κίνδυνο του θανάτου του, για να καθαρίσει το όνομα του. Αυτή η αίτηση απορρίφθηκε, και ο στόλος σάλπαρε λίγο αργότερα, με άλυτες εκκρεμότητες. 

Όσο ο Αλκιβιάδης έλειπε, η απουσία του ενθάρρυνε τους εχθρούς του, και εκείνοι άρχισαν να τον κατηγορούν για άλλες ιερόσυλες πράξεις και σχόλια, και μάλιστα ισχυρίστηκαν ότι αυτές οι πράξεις σχετίζονταν με συνωμοσία κατά της δημοκρατίας. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι Αθηναίοι πάντα δέχονταν κάτι με φόβο και καχυποψία. Τελικά  οι Αθηναίοι καταδίκασαν ερήμην τον Αλκιβιάδη σε θάνατο και δήμευσαν την περιουσία του.



Το αναπάντεχο κάλεσμα..



Ενώ είχε εκστρατεύσει στη Σικελία και κατακτούσε ή προσαρτούσε τη μια πόλη μετά την άλλη στη συμμαχία της Αθήνας, οι μηχανορραφίες άχρηστων πολιτικών πίσω στην Αθήνα προσπάθησαν να τον εξοντώσουν με ψεύτικες κατηγορίες. Έχοντας με το μέρος τους τους γηραιότερους που είχαν μείνει πίσω και δεν ήθελαν την εκστρατεία, πέτυχαν τη καταδίκη του.  

Ετσι έστειλαν την τριήρη Σαλαμίνια να περιμένει να φέρει τον Αλκιβιάδη και τους υπόλοιπους κατηγορούμενους για τον ακρωτηριασμό των Έρμεων  και για τη βεβήλωση των Ελευσινίων Μυστηρίων πίσω στην Αθήνα για δίκη. Ο Αλκιβιάδης είπε στους κήρυκες ότι θα επιστρέψει στην Αθήνα με το πλοίο του, αλλά στους Θούριους απέδρασε με το πλήρωμα του - στην Αθήνα καταδικάστηκε για την απουσία του και καταδικάστηκε σε θάνατο. 

Η περιουσία του κατασχέθηκε και οι Αθηναίοι υποσχέθηκαν ένα τάλαντο σε αυτόν που θα κατάφερνε να σκοτώσει τους κατηγορούμενους.  Εν τω μεταξύ, η αθηναϊκή δύναμη στη Σικελία, μετά από νίκες στην αρχή, κινήθηκε κατά της Μεσσήνης, όπου οι Στρατηγοί περίμεναν τους μυστικούς τους συμμάχους για να οδηγήσουν τους πολίτες σε προδοσία. 

Ο Αλκιβιάδης, ωστόσο, φοβούμενος ότι θα τεθεί εκτός νόμου, έδωσε πληροφορίες σε φίλους των Συρακουσίων στη Μεσσήνη, οι οποίοι κατάφεραν να αποτρέψουν την είσοδο των Αθηναίων. Με τον θάνατο του Λάμαχου σε μια μάχη, λίγο αργότερα, τη διοίκηση ανέλαβε ο Νικίας, τον οποίο οι σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ανεπαρκή στρατιωτικό αρχηγό.

 Πολλοι μελετητές ισχυρίζονται ότι, αν τη διοίκηση της εκστρατείας είχε αναλάβει ο Αλκιβιάδης και όχι ο Νικίας, η εκστρατεία δεν θα ήταν τόσο καταστροφική για τους Αθηναίους. 


Τέλος Πρώτου Μέρους

Πηγες:

1. 1 Πλούταρχος, Αλκιβιάδης Η΄.
2. 2 Θουκυδίδης Ε, 43, 76˙ Πλούταρχος, Αλκιβιάδης ΙΔ. ΙΕ.
3. 3 Ένα από τα περίφημα συμπόσια που έλαβε ο Αλκιβιάδης ήτο και αυτό που περιγράφει Πλάτων στο έργο με τον ομώνυμο τίτλο («Συμπόσιο»).
4. 4 Θουκυδίδης, Η, 14.
5. 5 Αλέξανδρος Ρ. Ραγκαβής: «Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας», Τόμος Α΄, («Αλκιβιάδης»).
6. 6 Πλούταρχος, Αλκιβιάδης. -
Nep. Alc. – Θουκυδίδης Ε, 43 56. ΣΤ, 6, 27. 28. Ζ, 18. Η, 14. 45. 57. – Ξενοφώντος Ελληνικά Α΄ 1, 11. 5, 14.
7. 7 Είναι ν’ απορή κανείς πού βρέθηκαν τόσο μίσος και τόση βαρβαρότητα εκ μέρους του Λυσάνδρου!..
 
8. 8 Η Βιθυνία είναι χώρα της Μ. Ασίας, εις τα ΒΔ της χερσονήσου, μεταξύ Ευξείνου Πόντου, Παφλαγονίας και Φρυγίας. Έλαβε το όνομά της από το θρακικόν έθνος των Θυνών ή Βιθυνών, το οποίον μετά τα Τρωϊκά εγκατεστάθη εκεί.
9. 9 Οι Τριάκοντα Τύραννοι των Αθηνών εκράτησαν την αρχήν επί 8 μήνες. Σκληρότερο εξ αυτών ήσαν οι Κριτίας, Χαρικλής, Θέογνις και Πείσων, ενώ μεριοπαθέστερος ήτο ο Θηραμένης, τον οποίον οι συνάδελφοί του κατεδίκασαν να πιη το κώνειον!..
10. 10 Σκυτάλη· έτσι ελέγοντο οι επίσημες διαταγές διότι εχρησιμοποιείτο κυλινδρική ράβδος δια την κρυπτογραφικήν αλληλογραφίαν μεταξύ των Εφόρων της Σπάρτης και των εν εκστρατεία βασιλέων ή στρατηγών.
11. 11 Ίδε βιβλίον Άγγελου Παν. Σακκέτου: «Οι Άγνωστες Ελληνίδες της Αρχαιότητος», από τις Εκδόσεις «Θέογνις» και δη το άρθρον δια την εταίραν Τιμάνδραν.
 
12. 12 Πλούταρχος, Αλκιβιάδης 37 – 39.
13. 13 Πλούταρχος, Αλκιβιάδης 39.
14. 14 Πώς είναι δυνατόν να χαρακτηρίζεται θηλυπρεπή ο Αλκιβιάδης όταν, όπως λέει η λαϊκή παροιμία, «δεν είχε αφήσει θηλυκή γάτα» και κατά το τέλος της ζωής του συζούσε με δύο Εταίρες; (Ίδε υπ’ αρ. 11 υποσημείωσίν μας).


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου